Gorce to malownicze pasmo górskie w polskich Karpatach, zaliczane do Beskidów Zachodnich. Są pasmem górskim uformowanym w kształcie rozrogu1, w środku którego wznosi się ich najwyższa góra – Turbacz Położone miedzy dolinami Dunajca i Raby. Od północy Gorce graniczą z Beskidem Wyspowym, a na południu z Podhalem. Zalesione i niezbyt wysokie, a dzięki temu łatwo dostępne góry, poprzecinane głębokimi dolinami potoków oraz rozległe, ukwiecone polany grzbietowe (hale) z pięknymi widokami. Karpacka, puszczańska fauna i flora jest tu bardzo dobrze zachowana. Wilki i rysie na chronionym terenie znajdują bezpieczne ostoje, w których mogą wychować potomstwo. Na obszarze Parku mają również możliwość swobodnego polowania na jelenie, dziki i sarny.
Nazwa Gorce pochodzi od słowa gorzeć – palić się, płonąć. Wypalanie lasu było, w odległej przeszłości, najprostszym sposobem otrzymania polany zdatnej do wypasu lub uprawy roli. Należało to zrobić tak, aby otrzymać polanę tylko na zaplanowanym, nadającym się do tego celu obszarze, a przy okazji nie spalić całego lasu. Wołosi2, którzy wraz ze swoimi stadami przybyli na przełomie XIV i XV w. w Karpaty, przygotowywali polany na grzbietach gór do wypasu przez cyrhlenie. Na wybranym obszarze najlepsze drzewa wycinano jako surowiec na budowę szałasów3. Z pozostałych obrywano korę do wysokości mniej więcej 1,5-2m. Rosnący pomiędzy drzewami podszyt i wyższe rośliny zielne ścinano lub wyrywano. Drzewa pozbawione kory zamierały i usychały. Pozostałości lasu podpalano i w ten sposób powstawała polana. Wypasano na niej owce i bydło pomiędzy pniami obumarłych drzew. Uschnięte drzewa stopniowo wyrąbywano na opał w bacówkach, w których ogniska paliły się nieprzerwanie od wiosny do jesieni.
Ostateczny wygląd polana przybierała po kilkudziesięciu latach stałego użytkowania, gdy wygniły pniaki drzew, a w wyniku wypasu ukształtował się charakterystyczny zespół roślinności pastwiskowej. Takie polany mogły być już koszone, a pozyskane w ten sposób siano wykorzystywane do karmienia zwierząt zimą. Właściciele lasów wyrażali zgodę a tego typu praktyki, w zamian pobierali od pasterzy podatek za użytkowanie polan podatek wypłacany w serach i mleku. Rozkwit cyrhlenia w polskiej części Karpat przypadł na XVII wiek. Później właściciele lasów zaczęli zabraniać tworzenia nowych polan, ponieważ drewno zyskało na wartości. Dziś gorczańskie łąki nie ustępują w swej urodzie alpejskim halom, a wiosną nie brak na nich krokusów. Na niektórych polanach zachowały się szałasy – pozostałość dawnej gospodarki pasterskiej, która ukształtowała krajobraz i przyrodę tych gór.
Jest w Gorcach coś, czego zaczyna brakować w wielu w innych parkach narodowych w Polsce. Spokój i cisza, które pozwalają na osobisty kontakt z przyrodą i samym sobą. Tego nie można doświadczyć na zatłoczonym szlaku.
Autor: Krzysztof Rydel, kwiecień 2024 r.
Przypisy:
- Rozróg – pasmo górskie, w obrębie którego grzbiety rozchodzą się z najwyższego wzniesienia w różnych kierunkach. Jeden z najbardziej typowych przykładów rozrogu stanowią Gorce. ↩︎
- Wołosi – grupa etniczna o pochodzeniu romańskim, wywodzą się z Półwyspu Bałkańskiego. Stamtąd w XIII w. rozpoczęła się ich migracja na północ, która poprzez Karpaty dotarła do górskich rejonów ziem polskich. Były to plemiona koczowniczych lub półosiadłych pasterzy. Wraz z wędrówkami zanosili na tereny górskie oryginalny sposób wypasu owiec, przyjęty do dziś przez współczesnych mieszkańców Karpat. Z czasem przechodzili na rolniczy tryb życia i budowali stałe wsie. Poprzez asymilację z ludnością słowiańską początek licznym grupom etnicznym – między innymi Łemkom, Bojkom, Dolinianom i Hucułom. ↩︎
- Szałas – trwały obiekt zbudowany najczęściej z drewna, będący sezonowym miejscem zamieszkania pasterzy w górach. Nie każdy budynek związany z pasterstwem jest szałasem. Powszechnym błędem spotykanym w przewodnikach turystycznych, jest nazywanie szałasem budynków nie przeznaczonych do mieszkania dla ludzi, lecz przeznaczonych na cele gospodarcze, np. magazynowanie siana czy narzędzi. W Gorcach szałasy noszą też inne regionalne nazwy: koliba, bacówka, izbica lub okół. ↩︎
Przeczytaj więcej o Gorczańskim Parku Narodowym: gpn.gov.pl
Fotografia tytułowa: Gorce – widok z Knurowskiej Przełęczy. Źródło: Jerzy Opioła, CC BY-SA 3.0 DEED via Wikimedia Commons
/fundacjabos