Poniżej omówiliśmy pokrótce miejsca w Polsce o wysokiej różnorodności biologicznej. Lista tych miejsc jest dosyć długa, dlatego najpierw wyświetlamy Wam spis treści:

  1. Bioróżnorodność blisko ciebie
  2. Krajobrazy o najwyższej bioróżnorodności w Polsce
  3. Krajobrazy wiejskie
  4. Krajobraz miejski

Bioróżnorodność blisko ciebie

Znajdź miejsca o szczególnym znaczeniu dla różnorodności biologicznej twojej okolicy. Posłuży ci do tego mapa geoserwis.gdos.gov.pl.

Krok I

Wejdźcie w link geoserwis.gdos.gov.pl. Zaznaczcie ikonę w pasku po lewej stronie mapy.

Krok II

Znajdźcie na mapie swoją okolicę. Mapę można powiększać.

Krok III

Sprawdźcie obszary chronione (są zaznaczone kolorami) w swojej okolicy.
Klikając na obszary chronione wyświetlana będzie ich nazwa.

Krajobrazy o najwyższej bioróżnorodności w Polsce1

Rozległe puszcze

Do najważniejszych należą puszcze Białowieska, Augustowska, Kampinoska, Karpacka, Bory Tucholskie czy Bory Dolnośląskie. Są to miejsca w których, oprócz bogactwa lasów, zachowały się śródleśne bagna, wydmy, jeziora, rzeki, a także polany – relikty dawnej gospodarki rolnej.

Fot. Jerzy Górecki z Pixabay

Swobodnie płynące rzeki i ich doliny

Do najważniejszych należą doliny Biebrzy, Bugu, Drawy, Narwi czy największej nieuregulowanej (jeszcze) rzeki Europy – Wisły. Wyróżniają je piaszczyste łachy, starorzecza oraz łęgi, które zostały już niemal całkowicie zniszczone na w innych krajach Europy (Gacka-Grzesikiewicz i Cichocki 2001).1

Fot. Manufaktura_Podlaska2022 z Pixabay

Rozległe mokradła i torfowiska

Ich historia sięga schyłku epoki lodowej. Chociaż zajmują one zaledwie 1,26 mln ha (3,7% powierzchni kraju), to nadal zachowała się ich różnorodność odzwierciedlająca odmienną genezę, typ gospodarki wodnej, charakter roślinności i właściwości torfu (Ilnicki 2002).1

Torfowiska wysokie (mszary)

Zajmują one ok. 4% całkowitej powierzchni torfowisk, są reliktem chłodniejszej i wilgotniejszej epoki polodowcowej oraz ostoją rzadkich w naszej strefie klimatycznej gatunków roślin, m.in. rosiczek (Herbichowa, Pawlaczyk i Stańczyk 2007). Zasilane wyłącznie przez wodę opadową zachowały się m.in. w dolinach dolnej Odry i środkowej Biebrzy, w pradolinie kaszubskiej i na Pojezierzu Bytowskim, a do obszarowo największych należą m.in. Wilcze Uroczysko koło Szczecina, Ciemińskie Bagno w województwie pomorskim i Krowie Bagno na Lubelszczyźnie. Charakter torfowisk wysokich mają także torfowiska spotykane w Karkonoszach, Górach Izerskich i w Bieszczadach, a te zasilane częściowo także przez wody gruntowe są liczne m.in. na Pojezierzach Bytowskim i Lubuskim, na Mazurach, Polesiu Lubelskim i w rejonie Biłgoraja.1

Fot. Sean Gentle z Pixabay

Torfowiska niskie (bagna)

Stanowią one ponad 90% obszaru torfowisk i zlokalizowane są głównie w dolinach rzek lub w otoczeniu zarastających jezior. Występują głównie w pasie pojezierzy i nizin. Ich największy kompleks – Bagna Biebrzańskie – figuruje na liście obszarów objętych Konwencją Ramsarską.1

Fot. eanago z Pixabay

Śródleśne jeziora oligotroficzne

Do najważniejszych należą Gacno Wielkie, Nierybno, Głuche, Kapki, Kaleńskiego, Leśniówka z ich ubogą, ale unikatową florą i roślinnością.1

Fot. Karl Egger z Pixabay

Piaszczyste lub klifowe odcinki wybrzeża Bałtyku

Najważniejsze znajdziemy na Mierzei Łebskiej lub na Wolinie. Zostały silnie przekształcone w większości krajów nadbałtyckich poprzez zabudowę brzegów i obiektami turystycznymi. Jednak w Polsce w kilku miejscach przetrwały w stanie dzikim, dzięki Wolińskiemu i Słowińskiemu Parkom Narodowym.1

Góry, zwłaszcza wysokie

Unikatowy krajobraz kulturowy Karpat jest wynikiem wielowiekowego współdziałania czynników naturalnych oraz ludzkiej działalności. Jego cechą charakterystyczną jest mozaikowy układ lasów, zarośli, muraw, łąk, pastwisk i pól uprawnych, skutkujący wybitną różnorodnością przyrodniczą. Karpaty charakteryzuje niezwykła różnorodność siedlisk przyrodniczych, a co za tym idzie, również wyjątkowa różnorodność występujących na tych terenach gatunków roślin, zwierząt i grzybów.2

Fot. Jerzy Górecki z Pixabay

Krajobrazy wiejskie

Tradycyjna polska wieś jest niezwykle bogata ekologicznie. Drobnopowierzchniowa mozaika pól, łąk i pastwisk, z miedzami i kępami lub płatami zadrzewień, a także tradycyjną zabudową i sadami tworzą niepowtarzalny krajobraz przyrodniczy. Wzbogacają go enklawy ekosystemów nieleśnych w postaci mokradeł, oczek wodnych czy skarp z murawami kserotermicznymi.1 Czynnikami pozwalającymi na utrzymanie wysokiej różnorodności biologicznej i krajobrazowej w Polsce w II połowie XX w. były: duże rozdrobnienie gruntów z miedzami, pasmami i kępami zadrzewień, obecność wśród upraw licznych refugiów w postaci oczek wodnych, torfowisk, turzycowisk, skarp i wychodni, ekstensywność znacznej części upraw, niski stopień fizycznej, chemicznej i biologicznej degradacji gleb, uprawa tradycyjnych odmian roślin i ras zwierząt (Chmielewski 2003).3

Miedze i remizy

Mozaikowość pierwotnych terenów rolniczych, obecność miedz, resztek lasów, zakrzewień i zadrzewień śródpolnych, czy wreszcie niewielkich zbiorników wodnych, cieków lub rowów melioracyjnych urozmaicała środowisko sprawiając, że na polach mogły pojawiać się liczne gatunki zwierząt, dla których obszary takie są tylko miejscem okresowego pobytu, głównie żerowania. Trzeba tu jeszcze wspomnieć o tzw. efekcie styku. Na tych obszarach, tak zwanych ekotonach, gdzie dochodzi do zetknięcia się dwóch różnych środowisk, np. pola i lasu, liczba gatunków jest większa niż w każdym z tych środowisk z osobna. Zamieszkiwać je mogą zarówno gatunki z obu tych środowisk, jak i specyficzne tylko dla tej strefy.4

Fot. Dagmara Owsiejczyk z Pixabay

Zadrzewienia i zakrzaczenia zwiększają różnorodność gatunkową owadów, ptaków i innych zwierząt. Są ostoją rzadkich gatunków roślin i z tych powodów powinno się wspierać nowe nasadzenia i odtwarzać stare (aleje, szpalery, remizy). Tylko na rozległych, wilgotnych łąkach i pastwiskach zasiedlanych przez ptaki siewkowe, takie jak czajka, rycyk, brodziec krwawodzioby, kulik wielki nie powinno się sadzić drzew, a nawet wskazane jest ich usuwanie. Ptaki te przystosowane są do krajobrazu otwartego i instynktownie unikają sąsiedztwa krzewów i drzew. Wrony, sroki i kruki, rabując ptasie lęgi, wykorzystują drzewa jako punkty obserwacyjne. Również drapieżniki czworonożne, m.in. lisy lub łasicowate, częściej penetrują fragmenty łąk położone w pobliżu ściany lasu czy szpaleru drzew (Chylarecki 2003). Rycyki i czajki tak zaciekle potrafią nękać i atakować intruzów, broniąc gniazd, że w ich pobliżu chętnie gnieżdżą się skowronki, świergotki, pliszki, brodźce i bekasy.3

Zadrzewienia śródpolne

Zadrzewienia śródpolne, zakładane jeszcze w XIX wieku przez gen. Dezyderego Chłapowskiego w okolicach Turwi, miały zapobiegać erozji wietrznej i wysuszaniu gleby. Do dziś zadrzewienia te są cenione za ich wpływ na bioróżnorodność (Bałazy, Karg 2009).5 Badania prowadzone tu w ciągu ostatnich 40 lat przez Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN w Poznaniu wykazują, że dzięki nim jest możliwe utrzymanie wysokiej produkcji rolniczej (wykorzystującej nowoczesne metody produkcji i ochrony roślin) bez szkody dla bogactwa biologicznego. W 1996 roku krajobraz ten został uznany przez Radę Europy jako jeden z czterech modelowych krajobrazów dla Europy.5

Fot. Franck Barske z Pixabay

Liczba owadów zimujących już w pierwszym roku po posadzeniu nowego zadrzewienia śródpolnego może być około tysiąckrotnie większa niż na otwartym polu i dotyczy to w dużej mierze owadów drapieżnych (Karg 1997). Zagęszczenie par lęgowych ptaków zasiedlających zadrzewienia i małe laski może wynosić od 25 aż do 420 w przeliczeniu na 1 ha (Cieślak, Dombrowski 1993). Drzewa, szczególnie rodzime, są miejscem życia wielu gatunków motyli, np. z dębem może być związanych nawet ponad 160 gatunków, podobnie z wierzbą (Giesinger 1997). W starych sadach można spotkać: bogatkę, dudka, dzięcioła białoszyjego, dużego, średniego i zielonosiwego, kowalika, kraskę, modraszkę, muchołówkę szarą, pokrzewkę, wilgę, ziębę. W zadrzewieniach gniazdują i żerują dzierzba, krogulec, kruk, kukułka, piecuszek, piegża (Cichoń 2003).3

Pastwiska i łąki

Niektóre typy występujących w Polsce łąk i pastwisk należą do najbogatszych w gatunki biocenoz Europy. Co więcej, są to biocenozy o bardzo specyficznym składzie i wiele związanych z nimi roślin i zwierząt nie występuje poza środowiskiem rolniczym (Kotowski 2003).3

Kluczowe dla bioróżnorodności są łąki jednokośne. Kontynuowane przez dziesiątki lat coroczne, jednorazowe, późne koszenie łąk na ubogich siedliskach doprowadziło do wykształcenia się specyficznych zbiorowisk roślinnych, bogatych w rzadkie gatunki roślin oraz będących żerowiskami wielu owadów i miejscami gniazdowania ptaków. Należą do nich łąki bagienne bogate w takie gatunki jak: kosaciec żółty, bobrek trólistkowy, gnidosz królewski czy storczyki kukułka krwista, kruszczyk błotny i wyblin jednolistny. Łąki bagienne są miejscem rozrodu i schronienia ryb, płazów i gadów; pełnią ważną rolę w retencji wodnej i stanowią naturalne filtry wspomagające samooczyszczanie się wód. Natomiast łąki trzęślicowe są już zanikającym zbiorowiskiem. Ich bogaty skład gatunkowy jest wynikiem regularnego, ekstensywnego użytkowania prowadzonego niekiedy przez setki lat. Charakterystycznymi roślinami są tu m.in. goździk pyszny, mieczyk dachówkowaty czy kosaciec syberyjski (Hołdyński 2003). Z roślinami tych łąk związane są cykle rozwojowe wielu motyli, których gąsienice żerują na określonych gatunkach roślin, np. gąsienice zagrożonych wyginięciem modraszków: czerwończyka fioletka żerują na rdeście wężowniku; gąsienice modraszka alkona na goryczce wąskolistnej, a do pełnego rozwoju niezbędne jest „zaadoptowanie” larwy przez mrówki z gatunku Myrmica scabrinodis.3

Fot. Jerzy xxxxxx z Pixabay

Tradycyjne użytkowanie pasterskie ziemi przyczyniło się do uformowaniu specyficznego krajobrazu i wzbogacaniu różnorodności biologicznej. Dlatego coraz częściej wypas zwierząt traktuje się jako narzędzie ochrony przyrody i krajobrazu (Metera i in., 2010).1 Świetnym przykładem takich wzajemnych zależności są wykształcone i utrzymywane pod wpływem gospodarki pasterskiej, niezmiernie bogate gatunkowo, półnaturalne pastwiska, murawy i łąki, będące siedliskiem nie tylko wielu roślin (np. krokusów), ale równocześnie zwierząt (ptaków, np. derkacza, rzadkich motyli, np. niepylaka apollo). Wiele osób zaskakuje informacja, iż zbiorowiska łąkowe, np. typowe dla regla dolnego kośne łąki mietlicowo-mieczykowe z charakterystycznie kwitnącym mieczykiem dachówkowatym, bogactwem gatunkowym przewyższają otaczające je zbiorowiska leśne.2

Skarpy z murawami kserotermicznymi

Najrzadsze i bardzo bogate gatunkowo są murawy i łąki ciepłolubne – unikalne w skali krajowej i międzynarodowej. Bogate florystycznie kwietne zbiorowiska murawowe wyróżniają się dużym udziałem rzadkich roślin kserotermicznych takich jak aster gawędka, ostrożeń pannoński czy miłek wiosenny. W siedliskach tego typu spotyka się liczne gatunki należące do rodziny storczykowatych. Istnienie tych zbiorowisk uwarunkowane jest prowadzeniem regularnej działalności przez człowieka. Najkorzystniejszą jest ekstensywny wypas owiec i kóz w maju i czerwcu. Brak wypasu wymaga bezpośrednich działań ochrony czynnej, szczególnie odkrzaczania i naprzemiennego koszenia co 2-3 lata (Hołdyński 2003).3

Fot. Hans Braxmeier z Pixabay

Najciekawsze stanowiska naskalnych muraw kserotermicznych znajdziemy w Pieninach, na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, w Górach Pieprzowych w okolicy Sandomierza, Niecce Nidziańskiej w okolicy Pińczowa, w okolicy Kazimierza nad Wisłą, w rezerwacie Bielinek nad Odrą i w wielu innych miejscach. Środowiska te zamieszkuje wiele skrajnie zagrożonych wymarciem gatunków owadów, często na jedynym stanowisku w Polsce.

Oczka wodne

Śródpolne oczka wodne są ostoją różnorodności biologicznej. Stanowią siedlisko dla płazów, wielu gatunków ptaków oraz bezkręgowców. Regulują mikroklimat, oddziałując na cały agroekosystem (Surmacki 2005; Sayer i in. 2012). O różnorodności biologicznej śródpolnych stawów decyduje także struktura otaczającego krajobrazu (Surmacki 2005) oraz rodzaj otaczającej roślinności (Davies i in. 2016).6 Najnowsze badania zarówno w skali lokalnej (Williams i in 2003, Davies i in. 2008 b), jak i w ogólnoeuropejskiej (Davies i in. 2008 a) wykazują że małe zbiorniki wodne charakteryzują się jednocześnie najwyższym bogactwem gatunkowym oraz najwyższym udziałem gatunków rzadkich i unikatowych wśród różnych typów siedlisk słodkowodnych. W południowej Anglii aż, 71% badanych gatunków roślin i bezkręgowców słodkowodnych występowało w małych zbiornikach wodnych, podczas gdy w rzekach – 60%, w strumieniach – 48% i w rowach 35%. Udział gatunków unikatowych, tj. takich, które nie występowały w żadnym innym typie zbiorników wodnych, był w stawach około 2 razy wyższy niż w rzekach i od 6 do 8 razy wyższy niż w strumieniach i rowach.

Fot. Daniel Borker z Pixabay

Małe zbiorniki wodne są jednak w bardzo dużym stopniu narażone na niszczenie, likwidację i degradację (Kraska, Kaniecki 1995; Surmacki l998; Hillbricht-Ilkowska 1998; Biggs i in. 2005). Najpoważniejszym bodaj zagrożeniem jest osuszanie dużych obszarów dla celów rolnictwa i zabudowy. Problemem jest też aktywna likwidacja małych zbiorników wodnych poprzez ich zasypywanie i zaśmiecanie. Ze względu na małą objętość wody są one bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia. Niewątpliwie największy negatywny wpływ ma tu rolnictwo przez bezpośredni dopływ nawozów, chemicznych środków ochrony roślin oraz zamulenie wynikające z erozji gleb.7

Stawy hodowlane

Stawy hodowlane wyróżniają się spośród innych obszarów podmokłych wysoką różnorodnością gatunkową wodno-błotnych ptaków lęgowych (Wesołowski, Winiecki 1988). Istotny wpływ na ptactwo lęgowe ma także otoczenie stawów. Najwięcej gatunków ptaków występuje w kompleksach stawowych znajdujących się w urozmaiconym krajobrazie, na który składają się łąki, pola uprawne i lasy (Bukacińska i in. 1996).8

Stawy Milickie. Fot. marcinjozwiak z Pixabay

Rolnictwo ekologiczne

Rolnictwo jest dominującym sposobem użytkowania ziemi na świecie, zaś w Europie rozprzestrzenionym na ponad 45% obszarów lądowych (Henle i in., 2008; Power, 2010; Lomba i in., 2014). Z powodu intensyfikacji rolnictwa lub rezygnacji z jego działalności, od drugiej polowy XX wieku, ukształtowana przez wieki agro-bioróżnorodność w Europie stale ulega zawężaniu się (Strijker, 2005; Keenleyside i in., 2014; Lomba i in., 2014; Strohbach i in., 2015).9

Odpowiedzią na intensyfikację produkcji, zwłaszcza nadmierne stosowanie nawozów mineralnych i pestycydów, oraz związane z tym zanieczyszczenie środowiska i pogarszającą się jakość produkowanej żywności, jest rolnictwo ekologiczne. Oparte jest ono na zrównoważonym zarządzaniu gruntami rolnymi, ochronie środowiska naturalnego i zasobów naturalnych, co zapobiega degradacji gleby i wody. Sprzyja to zachowaniu mozaikowatości krajobrazu, co ma istotny wpływ na zachowanie różnorodności biologicznej nie tylko roślin i zwierząt kręgowych, ale również bezkręgowców glebowych, oraz wpływa na stabilność agro-ekosystemów.10

Fot. Andreas Göllner z Pixabay

Różnorodność gatunkowa dzikich zwierząt w gospodarstwach ekologicznych jest o 30–50% większa niż w systemie konwencjonalnym. Stwierdzano tu większą liczbę gatunków rzadkich i zagrożonych wyginięciem, co oznacza, że gospodarstwa pełnią rolę ostoi przyrodniczej. Brak pestycydów przyciąga nowe gatunki dzikich roślin i zwierząt, takie jak owady drapieżne i zapylające, które kolonizują uprawy ekologiczne.11

Krajobraz miejski

Obszary miejskie zajmują w Polsce 2 181 275 ha, czyli 7,0% powierzchni kraju (GUS 2016)12, są jednak ważne gdyż skupiają coraz większą część mieszkańców naszego kraju. Tereny zieleni stają się tu coraz bardziej istotną część krajobrazu miejskiego. Dla ich przetrwania kluczowe jest, by skupiały możliwie dużą liczbę gatunków roślin i zwierząt, gdyż tylko takie ekosystemy zapewniają większą stabilność i odporność na niekorzystne zmiany zachodzące w otoczeniu. Dlatego zachowanie, przywrócenie i zwiększenie różnorodności biologicznej na obszarach miejskich staje się coraz ważniejsze. Jak piszą Pawlaczyk i Jermaczek „zabezpieczenie (odpowiednio wybranych) 15% terenu zabezpiecza byt 85% gatunków na tym terenie występujących”.13

W XXI wieku upowszechniają się tu prośrodowiskowe rozwiązania projektowe zieleni miejskiej, takie jak:

  • rekultywacja terenów zdegradowanych, odtwarzania ekosystemów, renaturyzacja krajobrazu,
  • ochrona, a tam gdzie to konieczne przywracanie, korytarzy ekologicznych i łączenie izolowanych siedlisk,
  • kształtowanie nowych i odzyskiwanie powierzchni biologicznie czynnych, np. zielonych dachów, zieleni wertykalnej, ogrodów deszczowych,
  • ochrona terenów cennych przyrodniczo poprzez ich trwałe udostępnienie i przystosowanie na potrzeby edukacji ekologicznej,
    zakładanie nowych terenów chronionych w granicach miasta,
  • ochrona zagrożonych siedlisk przyrodniczych (np. podmokłych),
  • wdrażanie prośrodowiskowych rozwiązań, np. zastępowanie trawników łąkami kwietnymi, odtwarzanie zagrożonych siedlisk w miastach (np. mokradłowych, łęgowych czy łąkowych), czy protegowanie rodzimych roślin w nasadzeniach miejskich.

Dzięki temu w wielu miejscach udało się przywrócić zdegradowane siedliska, odtworzyć ekologiczne połączenia między izolowanymi obszarami, zwiększyć ich różnorodność biologiczną i zmienić nastawienie lokalnej społeczności.13

Rzeki i starorzecza w krajobrazie miejskim

Ważnymi stanowiskami przyrodniczymi w miastach są oczka wodne, stawy, starorzecza oraz wszelkiego typu cieki wodne, zwłaszcza duże rzeki. Jeśli nie zostały one zbytnio skanalizowane stanowią wartościowe tereny rekreacyjne i są zachowywane w formie parków, użytków ekologicznych, a czasem nawet rezerwatów przyrodniczych. Z drugiej strony tereny skanalizowane, o umocnionych, wybetonowanych brzegach są teraz często renaturyzowane, z przywróceniem ich naturalnego biegu, bioróżnorodności i zbiorowisk łęgowych czy łąk co prowadzi do odtworzenia ich funkcji bioretencyjnych. Przykładem jest park Sutcliffe Park w Londynie.13

Zielone dachy na budynkach w miastach

Ogrody dachowe są miejscem do życia dla wielu gatunków roślin, owadów i ptaków, a więc mają bardzo duże znaczenie dla bioróżnorodności. Obecnie obserwuje się, że popularność tego typu ogrodów w miastach Europy systematycznie wzrasta. W Londynie tworzone są ścieżki łączące ze sobą zielone dachy w gęstych skupiskach zabudowy. Ogrody dachowe pojawiają się także w krajobrazie Warszawy.14

Drzewa w miastach

W licznych badaniach stwierdzono, że występowanie rodzimych drzew koreluje ze zwiększoną liczbą owadów i ptaków (Worsley 2018). Na przykład rodzime dęby i wierzby utrzymują ponad 400 różnych gatunków zwierząt. Tak więc najlepszym sposobem na zwiększenie liczebności zwierząt jest sadzenie drzew. Same liście dają większą ilość materii roślinnej stanowiącej pożywienie i kryjówkę dla wielu owadów. W następstwie zwiększona jest także różnorodność ptaków.15

Łąki w miastach

Wielu ludzi dąży się do posiadania idealnego trawnika będącego wypielęgnowaną monokulturą traw. Tymczasem z przyrodniczego punktu widzenia taki trawnik stanowi nieomal pustynię. Dla większości owadów i ptaków nie przedstawia żadnej wartości, nie dostarcza pożywienia, ani nie daje schronienia.16 Paradoksalnie w miejscach, gdzie brakuje funduszy na utrzymanie zieleni miejskiej, tereny te ulegają naturalnej sukcesji i zaczyna zwiększać się ich bioróżnorodność (Wysocki i Stawicka 2000).16 Co więcej, współcześnie dąży się do ograniczenia zabiegów pielęgnacyjnych i przywracania trawnikom cech tradycyjnej łąki kwietnej. Już sama zmiana reżimu koszenia pozwala na zwiększenie zróżnicowania występujących tu roślin. Rośliny same dostosowują się do panujących warunków. Zwiększa się ich zróżnicowanie gatunkowe.16

Tereny poprzemysłowe oazami przyrodniczymi

Tereny poprzemysłowe, nieczynne lotniska, torowiska, wyrobiska, kamieniołomy czy inne nieużytki miejskie to miejsca, gdzie chętnie zakładane są nowe parki miejskie lub inne tereny zielone. Paradoksalnie zaniedbywane tu wcześniej elementy przyrodnicze mają wiele cech dzikości i tereny takie, po usunięciu infrastruktury technicznej, rekultywacji i regeneracji przyrodniczej stają się często wartościowymi ostojami dzikiej przyrody w miastach.

Korytarze i pasy ekologiczne w miastach

Rozrastanie się miast powoduje fragmentację i degradację krajobrazu. Ograniczenie powierzchni naturalnych i półnaturalnych siedlisk utrudnia rozprzestrzenianie się gatunków przez tworzenie barier ekologicznych np. dróg (prowadzące do izolacji lokalnych populacji i ich erozji genetycznej) (Dzięgielewska i Adamska 2016). Skutkuje to przerwaniem funkcjonalnych połączeń między ekosystemami (Makomaska-Juchiewicz 2007).15

Dlatego dla bioróżnorodności w mieście ważny jest utrzymanie drożnego systemu korytarzy ekologicznych pomiędzy obszarami naturalnymi lub półnaturalnymi. Korytarze te muszą stanowić przestrzennie trwały układ przyrodniczy, który wyróżnia się ekosystemową bioróżnorodnością przyjazną dla życia świata roślinnego i zwierzęcego. Najlepsze są cieki wodne, ale mogą też być pasy kwietnych łąk czy szpalery drzew lub krzewów.15

Zwierzęta w miejskim krajobrazie

Występowanie bardziej wymagających gatunków ptaków i ssaków w miastach związane jest z obecnością odpowiednich siedlisk, czyli warunków do życia. Dla szpaków, kosów czy sikor wystarczy niewielki teren z drzewami i dostępnością pożywienia. Ale już większa bioróżnorodność drzew, krzewów i owadów pozwoli na trwanie tu populacji kowalika, rudzika, dzięcioła czy słowika. Wśród ssaków występujących w terenach zieleni należy zwrócić uwagę na pożyteczne jeże oraz ważne dla ekosystemu krety, ryjówki i kuny.15

Fot. Alexas_Fotos z Pixabay

Nie do przecenienia dla bioróżnorodności danego terenu jest obecność owadów. Miejska zieleń potrzebuje dzikich pszczół, trzmieli i motyli, które poza walorami estetycznymi biorą udział w zapylaniu roślin. Owady zapylające potrzebują odpowiednich warunków do życia, żeby mogły tworzyć gniazda i rozwijać się. Przede wszystkim ważne jest źródło pokarmu, ponieważ wiele gatunków pszczół żeruje tylko na określonych roślinach. Podejmowane są liczne nasadzenia, których skład pomaga w ich utrzymaniu.15

Przypisy

  1. Ewa Symonides; Różnorodność biologiczna polski – jej stan zagrożenia i prawno-organizacyjne aspekty ochrony; 2014; https://bibliotekanauki.pl/articles/465204
  2. Krzysztof Szpara (red.); WSPÓLNIE DLA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU KARPAT; 2016; https://ekopsychologia.pl/media/upload/article/0/124/file/463f559401e842988bf4dfe9c030af72_Wsp%C3%B3lnie%20dla%20Karpat_web_ostateczna%20wersja.pdf
  3. Krystyna Kuszewska, Mieczysława Aldona Fenyk; Różnorodność biologiczna w krajobrazie rolniczym; 2010; https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Acta_Scientiarum_Polonorum_Administratio_Locorum/Acta_Scientiarum_Polonorum_Administratio_Locorum-r2010-t9-n1/Acta_Scientiarum_Polonorum_Administratio_Locorum-r2010-t9-n1-s57-67/Acta_Scientiarum_Polonorum_Administratio_Locorum-r2010-t9-n1-s57-67.pdf
  4. Anna Kalinowska, Andrzej Kołodziejczyk, Janusz Radziejowski, Ewa Sieniarska, Barbara Sudnik-Wójcikowska; Bioróżnorodność obszarów wiejskich skarb, który warto chronić; 2016; http://naturanapokolenia.pl/an-repudiare-gubergren-eos-principes-interesset-te-usu/
  5. Stefan Pruszyński; Ochrona roślin a bioróżnorodność; 2011; https://journals.indexcopernicus.com/api/file/viewByFileId/515478.pdf
  6. Stanisław Świtek, Łukasz Jankowiak, Zuzanna M. Rosin, Zuzanna Sawinska, Ryszard Steppa, Viktoria Takacs, Adam Zbyryt, Piotr Tryjanowski; Jak zachować wysoki poziom bioróżnorodności na obszarach rolniczych w Polsce? Identyfikacja najważniejszych problemów badawczych; [w:] Wieś i Rolnictwo nr. 177; 2017; https://www.researchgate.net/publication/352721271_Jak_zachowac_wysoki_poziom_bioroznorodnosci_na_obszarach_rolniczych_w_Polsce_Identyfikacja_najwazniejszych_problemow_badawczych
  7. Małgorzata Ożgo; Rola małych zbiorników wodnych w ochronie bioróżnorodności; 2010; https://www.researchgate.net/publication/235675003_Rola_malych_zbiornikow_wodnychw_ochronie_bioroznorodnosci
  8. Marek Nieoczym; Znaczenie stawów hodowlanych w Samoklęskach na Lubelszczyźnie w zachowaniu lokalnej różnorodności; 2007; http://panel.iop.krakow.pl/uploads/wydawnictwa_artykuly/4e2c3b2aa85f176b3348f91cc7189a0e3dd9811f.pdf
  9. Barbara Roszkowska-Mądra; Koncepcja i znaczenie obszarów rolniczych o wysokich walorach przyrodniczych; 2018; [w:] Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Problemy Rolnictwa Światowego, tom 18.
  10. Anna Augustyniuk-Kram; Rolnictwo ekologiczne a właściwości gleby i jej różnorodność biologiczna; 2012; Studia Ecologiae et Bioethicae 10/1, 45-63; https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Ecologiae_et_Bioethicae/Studia_Ecologiae_et_Bioethicae-r2012-t10-n1/Studia_Ecologiae_et_Bioethicae-r2012-t10-n1-s45-63/Studia_Ecologiae_et_Bioethicae-r2012-t10-n1-s45-63.pdf
  11. Monika Żuchowska-Grzywacz; Systemy gwarancji jakości żywności narzędziem wspierającym bioróżnorodność – wybrane przykłady; 2020; [w:] Studia Iuridica Lublinensia 29(2):181; https://www.researchgate.net/publication/342954417_Systemy_gwarancji_jakosci_zywnosci_narzedziem_wspierajacym_bioroznorodnosc_-_wybrane_przyklady
  12. Mateusz Michalicha, Cezary Mitrus; Ptaki jako wskaźnik różnorodności biologicznej miast; 2018; https://www.researchgate.net/publication/323406697_Ptaki_jako_wskaznik_roznorodnosci_biologicznej_miast
  13. Kasper Jakubowski; Inspiracje Laudato si’ do projektów z zakresu architektury krajobrazu miasta; 2017; Studia Ecologiae et Bioethicae, 15, 1, 59-68.
  14. Justyna Staroszczyk, Antoni Skowroński; Prośrodowiskowe kształtowanie terenów zieleni – propozycje dla dzielnicy Ursynów m.st. Warszawy; 2008; [w:] Studia Ecologiae et Bioethicae, 6, 1, 433-446.
  15. Margot Dudkiewicz, Marek Kopacki, Marcin Iwanek, Paulina Hortyńska; Problemy zachowania bioróżnorodności na przykładzie wybranych miast Polski; 2021. https://www.researchgate.net/publication/351714417_Problemy_zachowania_bioroznorodnosci_na_przykladzie_wybranych_miast_Polski
  16. Ewa Trzaskowska; Ochrona różnorodności biologicznej w kształtowaniu terenów zieleni na przykładzie trawników; 2013; [w:] Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 12/2, 101-110.

Opracował: Jerzy Biderman, maj 2022 r.

Fotografia tytułowa: Franck Barske z Pixabay