Bioróżnorodność w otoczeniu muralu

Różnorodność biologiczna skupia się nie tylko w starych lasach czy rozległych torfowiskach, jak Puszcza Białowieska czy Dolina Biebrzy. Owszem, to bezcenne ostoje – obiekty kluczowe dla polskiej przyrody. Jednak miejsca zagospodarowane przez nas także mogą być siedliskiem dzikich roślin czy zwierząt, dla których nasze osiedla są stałym siedliskiem. Przykładem jest kopciuszek z rodziny drozdów, ptak skalny, który przystosował się do życia wśród domów. Dobrze zagospodarowane przez człowieka przestrzenie, mogą pełnić rolę ważnego pomostu między ostojami przyrodniczymi.

Jeśli nie zadbamy o przyrodę naszych osiedli, będą one przyrodniczo puste i jałowe oraz staną się barierą blokującą migrację roślin i zwierząt między ostojami, które z tego powodu będą stopniowo pustoszeć. To od nas zależy, czy nasze podwórza lub ogrody będą przyrodniczą pustynią czy zaroją się ptakami i  owadami. By tak się stało musimy zapewnić dzikim zwierzętom bazę pokarmową, wodę oraz schronienie. Czasem będzie też trzeba zminimalizować zagrożenia, które stworzyliśmy np. aby ptaki nie rozbijały się o szyby lub szklane ekrany. Liczy się też zwykła świadomość ludzi dotycząca roli dzikiej przyrody w ekosystemach podtrzymujących nasze życie. Dlatego warto wprowadzać w krajobraz muralu elementy dodatkowe, które uzupełnią jego przekaz i poprawią bioróżnorodność w otoczeniu. Będą one również wzmacniać przesłanie ekomuralu.

Spis treści:

1. Schronienia dla zwierząt
   1. Pszczoły i trzmiele
      1. Dzikie pszczoły
      2. Trzmiele
   2. Biedronki, skorki, złotooki, chrząszcze
   3. Ptaki
      1. Naturalne miejsca gniazdowania
      2. Budki lęgowe dla ptaków
   4. Jeże
   5. Wiewiórki
2. Baza pokarmowa
   1. Naturalna baza pokarmowa dla zwierząt
      1. Rośliny miododajne
      2. Owoce dla ptaków
      3. Rośliny dla motyli
      4. Kwietne łąki
   2. Karmniki
      1. Czym i jak dokarmiać ptaki małe?
      2. Czym i jak dokarmiać ptaki duże?
      3. Inne zwierzęta
   3. Poidełka dla owadów i ptaków
3. Źródła

Schronienia dla zwierząt

Ptaki potrzebują schronienia, gdzie mogą się ukryć przed drapieżnikami, takimi jak koty czy krogulce oraz miejsc, gdzie mogą bezpiecznie spędzić noc lub przeczekać burzę. Potrzebują też miejsc, gdzie zbudują gniazda w okresie rozrodu. To samo dotyczy innych zwierząt, zarówno owadów, jak ssaków: wiewiórek, nietoperzy czy jeży. Pamiętajmy, że nasze miejscowości i osiedla zmieniły się bardzo w ciągu ostatniego stulecia. Nie ma już tu chat ani strzech, które dawały dobre schronienie różnym zwierzętom. Zniknęły też półdzikie zarośla otaczające niegdyś obejścia starych gospodarstw. Dominują uporządkowane przestrzenie obsadzone wypielęgnowanymi krzewami, z których wiele jest obcego pochodzenia, np. tujami. Nie dają one wystarczającego schronienia ptakom, ssakom czy owadom.

Dlatego powinniśmy podejmować działania, które zapewnią im schronienie i miejsca rozrodu. W otoczenie muralu możemy zaprosić wiewiórki, ptaki, motyle czy jeże. Każdy może zbudować takie schronienie. Każdy może stworzyć przestrzeń do życia dla zwierząt choćby zamieszczając niewielki domek dla owadów na swoim balkonie.

Pszczoły i trzmiele

Słysząc słowo „pszczoła” każdy wyobraża sobie pszczołę miodną żyjącą w ulu, z której pracy mamy miód i wosk. Jednak w przyrodzie żyje bardzo dużo innych pszczół. Większość to dzikie gatunki, które żyją samotnie. To takie gatunki w największym stopniu zwiększą różnorodność biologiczną w otoczeniu muralu.

Dzikie pszczoły

Dawniej dzikie pszczoły wykorzystywały źdźbła słomy lub trzciny tworzące strzechy domów. Korzystały też z wylepionych gliną ścian chat lub komórek, w których wygryzały sobie norki. Gdy zniknęły chaty i ich strzechy dzikie pszczoły stały się rzadkie. Jeśli chcemy im pomóc, możemy przygotować dla nich zastępcze miejsca do życia.

Mogą to być wiązki łodyg trzciny lub bambusa (ok. 30 cm długości i nie więcej niż 0,8 cm średnicy) związane w pęczek i powieszone pod dachem w miejscu suchym i ciepłym. Chętnie zasiedlą je murarki, nożycówki, miesiarki i wałczatki, które złożą tam swoje jaja. Każde z jaj zostanie przez matkę zaopatrzone w niezbędny zapas pyłku i zalepione. Każda łodyga bambusa pomieści kilka lub kilkanaście takich komórek.

Alternatywnie można posłużyć się kawałkami drewna, nawierconymi na długość do 20-30 cm lub cegłą dziurawką. Jednak otwory te nie mogą mieć większej średnicy niż 8 mm, gdyż pszczoły nie mogłyby ich zalepić.

Na koniec trzeba pamiętać o prawidłowym umiejscowieniu takich domków. Najlepiej ustawić je w miejscu osłoniętym od deszczu i wiatru. Dobrze sprawdzi się do tego zaciszna i słoneczna przestrzeń po południowej lub południowo-wschodniej stronie domu.

Trzmiele

Trzmiele naturalnie tworzą gniazda w norach w ziemi, wnękach czy dziuplach. Pomożemy im budując niewielką skrzynkę zrobioną z nieheblowanych i niemalowanych desek, z otworem wejściowym od 1,5 do 2 cm umieszczonym z boku. Wnętrze skrzynki wypełniamy suchym materiałem roślinnym: sianem, słomą, mchem i liśćmi. Alternatywnie możemy posłużyć się domkiem zbudowanym z ceramiki, jak na ilustracji poniżej.

Biedronki, skorki, złotooki, chrząszcze

W naszym ogrodzie żyje wiele innych owadów, które znacząco zwiększają różnorodność biologiczną. Są to m.in. biedronki czy skorki polujące na mszyce. Warto stworzyć schronienie także dla tych pożytecznych owadów. Może to być odwrócona gliniana doniczka wypełniona sianem lub dobrze wysuszonymi szyszkami. Chrząszcze znajdą schronienie wśród kamieni, w pokruszonych cegłach, glinianych skorupach itd. Popularne jest robienie schronień przeznaczonych dla wielu różnych gatunków, jak na ilustracji poniżej. Takie domki osłania się gęstą siatką, by zabezpieczyć te schronienia przed ptakami.

Ptaki

Naturalne miejsca gniazdowania

Ptaki znajdują przy nas wiele dobrych miejsc na swoje gniazda. Dlatego idealnie by było, gdyby mural był w otoczeniu miejsc gniazdowania ptaków. Podstawową formą zapewnienia im schronienia jest zadbanie, by tych miejsc nie zabrakło.

Dziuple. Mogą to być stare drzewa z dziuplami, tak cenne dla sikorek, dzięciołów i innych dziuplaków. Dlatego należy chronić je przed wycięciem. Można zapewnić bezpieczeństwo ludzi przez odpowiednią pielęgnację takiego drzewa, bez usuwania go z naszego sąsiedztwa. 

Gęste zarośla – mogą to też być kolczaste zarośla na tyle gęste i wysokie, by ptaki – takie jak pokrzewki – mogły tam bezpiecznie ulokować swoje gniazda poza zasięgiem kotów, srok czy innych drapieżników. Idealny jest np. wysoki żywopłot z głogu.

Jeśli takich zarośli brakuje warto sprawdzić, które spośród rodzimych gatunków lubiane są przez okoliczne ptaki i wprowadzić je do przydomowego krajobrazu. Aby zapewnić kryjówki na różnych poziomach, należy postarać się o gatunki drzew i krzewów zróżnicowane pod względem wysokości. Przy nasadzeniach należy kierować się kilkoma zasadami:

1. Niskie drzewa, a zwłaszcza krzewy należy sadzić w grupach, by tworzyły zwarte kępy osłonięte z zewnątrz i niewidoczne dla intruza.
2. Drzewa i krzewy należy przyciąć tak, by zamiast strzelistego pnia lub konaru utworzyły się liczne rozgałęzienia, w których ptaki będą mogły zbudować gniazdo.
3. Gałęzie można spleść ze sobą lub trwale związać w taki sposób, by utworzyły „kieszeń” na gniazdo. Zarówno rozgałęzienia, jak i związane gałęzie muszą znajdować się dostatecznie wysoko i być dostatecznie osłonięte i niedostępne dla drapieżników.

Budki lęgowe dla ptaków

Jeśli w okolicy muralu jest deficyt naturalnych miejsc gniazdowania ptaków, można zachęcić ptaki do gniazdowania przez zamontowanie tu budek lęgowych.

Budki mogą mieć różne rozmiary. Najważniejsze jest zwrócenie uwagi na średnicę otworu wejściowego. Każdy gatunek ma swoje preferencje. Drugim ważnym wymiarem jest położenie otworu wejściowego nad dnem budki (b.). Poniższy schemat został opracowany już 80 lat temu przez prof. Jana Sokołowskiego.

Zwróćmy uwagę, że wg. tego projektu otwór wejściowy do budki jest podwójnie wzmocniony. Ma to zapobiegać włamaniom drapieżników, a także przejmowaniu mniejszych budek przez większe, silniejsze ptaki lub wiewiórki. Z tego względu otwory te są czasem jeszcze okuwane metalem. Zwróćmy też uwagę na brak patyczka pod otworem wejściowym. Ptaki sobie bez niego poradzą, a stanowi on znakomite ułatwienie dla drapieżników.

W Internecie można znaleźć wiele poradników jak zrobić budki dla ptaków, a także kupić gotowe.

Wysokie domy czy wieże są domem dla jerzyków. Kiedyś miały one dostatek miejsc do zakładania gniazd, ale od kiedy okryto domy styropianem i zamknięto otwory wentylacyjne strychów, zmniejszyła się populacja tych ptaków. Jeśli wasz mural jest planowany na ścianie takiego budynku, to może warto go uzupełnić o podwieszone na najwyższym piętrze 2-3 budki dla tych ptaków. Pomożecie ptakom, a one odwzajemnią się ograniczeniem ilości komarów w waszej okolicy.

Jeże

Jeże są dość częste na skrajach lasów, wśród zarośli oraz w obrębie wsi i miast, nawet dużych. Warunkiem jest utrzymywanie dzikich zakątków w ogrodach. Największym zagrożeniem dla jeża jest samochód, bowiem nie ucieka przed nim jak inne zwierzęta, tylko się zatrzymuje, by zwinąć się w kłębek, choć może w ostatniej chwili zmienić zdanie. Dlatego jeże często giną pod kołami.

Jeśli chcemy zatrzymać jeże w bezpiecznym miejscu, to trzeba stworzyć dla nich stałe środowisko bogate w owady i kryjówki. Jeże są owadożerne. Sterylnie wykoszony trawnik czy opryskane pestycydami rabaty, to nie miejsce dla jeża. Ich siedlisko musi być bogatym i różnorodnym siedliskiem dla owadów. Wiele owadów kryje się w butwiejących liściach. Jeże zjadają ich ogromne ilości. Poradzi sobie nawet z turkuciem podjadkiem. Warto więc gromadzić opadłe liście w jakimś spokojnym miejscu. Tym bardziej, że przydadzą się także na ich schronienie. Zapadają one bowiem w sen zimowy w stertach chrustu i liści lub w innych suchych schronieniach. Formują tam z luźno rozmieszczonego materiału zwarte gniazdo i w ten sposób oszczędzają dużo energii cieplnej. A my możemy sami zbudować takie schronienie, by im pomóc. Domek taki można również kupić.

Wiewiórki

Wiewiórki mieszkają w dziuplach lub zajmują stare gniazda większych ptaków, głównie srok. Odżywiają się głównie nasionami drzew: orzechami, szyszkami i żołędziami, ale nie gardzą też owadami. Niestety nie w każdej miejscowości są utrzymywane stare, dziuplaste drzewa. Zadbanie o to jest pierwszym krokiem, który należy zrobić, by zwiększyć populację wiewiórek w okolicy muralu. Jeśli jednak nie ma takich możliwości, to możemy się zatroszczyć o powieszenie odpowiedniego domku.

Domek dla wiewiórek przypomina budkę dla większych ptaków. Najlepiej zbudować go z desek o grubości ok. 2 cm (tłumią hałas, na który wiewiórki są bardzo wrażliwe, zwłaszcza w okresie lęgów). Zalecane wymiary domku to: dno 19×19 cm, wys. przedniej ścianki 40 cm, tylnej 43 cm, średnica otworu wejściowego 8-8,5 cm.

Baza pokarmowa

Baza pokarmowa zwierząt to przede wszystkim kwitnące i owocujące rośliny, krzewy oraz drzewa.  Najlepsze są gatunki rodzime, gdyż poza pszczołami czy motylami przyciągają one wiele innych drobnych zwierząt, które mogą być pokarmem np. dla owadożernych sikorek czy pokrzewek. Dokarmianie ptaków czy owadów jest dodatkiem, pomagającym im przetrwać najgorszy czas – zimę, suszę itd. Nigdy nie dokarmiajmy zwierząt w czasie, gdy dostępne są naturalne źródła ich pokarmu. Dbajmy natomiast by ich nie zabrakło. Warto urozmaicić tereny w otoczeniu muralu o rośliny, które zapewnią pożywienie dzikim zwierzętom. Zwiększą one tym samym różnorodność biologiczną w okolicy.

Naturalna baza pokarmowa dla zwierząt

Rośliny miododajne

Niezależnie od tego czy dysponujemy dużym terenem nadającym się na ogród lub park, czy też mamy skromny balkon lub nawet parapet, zawsze możemy obsadzić teren, skrzynki lub donice roślinami miododajnymi, przyciągającymi owady swym kolorem i zapachem.

Jeśli będziemy to robić wszyscy, stworzymy dobre siedlisko dla pszczół, zwłaszcza dzikich pszczół samotnych, trzmieli, motyli, bzygów, chrząszczy i wielu innych.

Do najbardziej wartościowych gatunków tego typu należą:

• Werbena ogrodowa
  W zależności od odmiany, werbena ogrodowa osiąga wysokość 20 – 45 cm. Największą zaletą są jednak kwiaty, które pojawiają się od czerwca do października.
• Kocimiętka
  Kocimiętka jest prosta w uprawie i niezbyt wymagająca. Wystarczy zapewnić jej dość nasłonecznione miejsce z umiarkowaną ilością wilgoci. Kwitnie od czerwca do września.
• Cynia
  W sprzyjających warunkach i podczas ciepłego lata cynie kwitną obficie przez całe lato od czerwca aż do pierwszych przymrozków.
• Jeżówka purpurowa
  Roślina ta doskonale sprawdza się na nasłonecznionych tarasach i rabatach. Kwitnie od lipca do października. Ma również właściwości lecznicze.
• Nachyłek okółkowy
  Tworzy zwarte kępy, na których umieszczone są żółte kwiaty. Najlepiej rośnie w pełnym słońcu i mało żyznej glebie. Kwitnie od czerwca do września.
• Lawenda
  Na balkonie lub rabacie powinniśmy zapewnić jej słoneczne, a zarazem przewiewne miejsce. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Jest bardzo chętnie odwiedzana przez pszczoły i motyle.
• Tymianek
  To wiecznie zielona roślina, dorastająca do 20-50 cm. Kwitnie od końca maja do końca czerwca. Stanowisko powinno być ciepłe i słoneczne.

• Szałwia lekarska
  Wieloletnia, wiecznie zielona roślina, osiągająca wysokość 50-70 cm. Kwitnie od maja do czerwca.
• Słonecznik zwyczajny
  Jednoroczna roślina dorastająca do 2,5 m wysokości. Kwitnie od lipca do października.
• Nagietek
  Nasiona wysiewa się w kwietniu wprost do gruntu. Lubi stanowiska słoneczne. Kwitnienie od czerwca do września. Wysiana jesienią rozkwitnie wcześniej w następnym sezonie.

Owoce dla ptaków

Drzewa i krzewy wymagają już nieco więcej miejsca, najlepiej ogrodu lub parku. Zwykle wystarcza jednak dobrze dobrany zestaw gatunków tworzących zieleń miejską. Tym niemniej niektóre krzewy, a nawet drzewa można posadzić w skrzyni ustawionej na balkonie. Przykłady drzew i krzewów o największej wartości pokarmowej dla ptaków:

• Jarzębina
  Jej kuliste owoce zebrane w gęste podbaldachy zwykle są pomarańczowe, cierpkie i gorzkie, pojawiają się od lipca do października. Drzewo, dorasta do 15 m wysokości.

• Głóg
  Roślina miododajna i lecznicza. Owoce dojrzewają od sierpnia do października. Drzewo dorasta do 6–8 m wysokości. Pędy są cierniste. Doskonałe na żywopłot.
• Ognik
  Owoce o średnicy 3–8 mm o barwie czerwonej, pomarańczowej i rzadziej żółtej. Krzew  osiągający do 6 m wysokości. Pędy są cierniste. Doskonały na żywopłot.
• Rajskie jabłonie
  Ozdobne owoce o średnicy ok. 2 cm o różnych kolorach. Po przemarznięciu chętnie zjadane przez ptaki. Krzew lub drzewo dorastające od 2 do 10 m wysokości.
• Wiśnia
  Roślina miododajna. Kwitnie wcześnie. Kuliste owoce o średnicy ok. 1,5 cm. Krzew lub drzewo do 5 m wysokości.

• Ligustr
  Roślina miododajna. Owoce czarne lub ciemnoniebieskie. Krzewy i drzewa osiągające ok. 15 m wysokości. Doskonałe na żywopłot.
• Dereń
  Owoce są kuliste lub eliptycznie wydłużone, osiągają zwykle do 1 cm średnicy. Drzewa lub krzewy o wysokości 2-10 metrów.
• Berberys
  Roślina miododajna. Podłużne czerwone owoce, które są jadalne. Pędy są cierniste. Krzew dorastający do 5 m. wysokości. Doskonały na żywopłot.
• Wiciokrzew
  Roślina miododajna. Kwiaty są silnie wonne, zwłaszcza wieczorami i nocą. Zapylane m.in. przez ćmy z rodziny zawisaków albo przez kolibry. Pnącze doskonałe do zazielenienia ścian i ogrodzeń.

Więcej na ten temat: https://zszp.pl/roslina/zielono-wkolo/rosliny-przyjazne-ptakom/ 

Rośliny dla motyli

Motyle przeważnie są zwierzętami zapylającymi, więc potrzebują roślin miododajnym, o czym pisaliśmy w rozdziale powyżej. Jednak do pełnego rozwoju potrzebują one roślin żywicielskich dla swoich gąsienic.

Gąsienice motyli w większości odżywiają się takimi roślinami, jak np. pokrzywa, gdzie żerują larwy rusałki pawika, rusałki kratkowca, rusałki admirała, rusałki pokrzywnika i inne. Piękny paź królowej potrzebuje marchwi ogrodowej lub dzikiej, kopru, kminku, biedrzeńca czy pietruszki. Okazały paź żeglarz wymaga liści śliw. Zdobiony czerwonymi plamami kraśnik sześcioplamek wymaga komonicy zwyczajnej lub cieciorki żółtej. Z kolei larwy rusałki osetnik żerują na ostach, podbiałach czy łopianach. Sąsiedztwo kruszyny i szakłaka pozwoli rozwinąć się larwom latolistka cytrynka, natomiast wilgotne łąki to doskonałe miejsce dla zorzynka rzeżuchowca. Nie sposób wymienić tu wymagania wszystkich motyli, ale powyższe zestawienie wskazuje, że im większa różnorodność roślin w okolicy, tym więcej będzie motyli. Jak wspomnieliśmy szczególne znaczenie mają tutaj kwietne łąki.

Kwietne łąki

Kwietne łąki należą do najbogatszych w gatunki zbiorowisk roślinnych w Polsce. Na 100 m² znajdziemy tu ok. 70 gatunków roślin oraz mnóstwo związanych z nimi owadów. Jeśli łąka ma charakter ciepłolubny, na podłożu skalnym, to liczba gatunków może na tym samym areale wzrosnąć nawet do 120.

W naszym klimacie łąki i murawy nie są jednak naturalnymi ekosystemami. Powstały w wyniku nałożenia się procesów naturalnych oraz działalności człowieka. Tak bogate przyrodniczo łąki ukształtowały się w ciągu setek lat tradycyjnej, ekstensywnej gospodarki kośno-pasterskiej. Zależnie od regionu Polski były to dwa pokosy w roku lub jeden późną wiosną oraz wypas do końca roku. Intensyfikacja gospodarki kośnej, używanie nawozów, intensywnych zabiegów agrotechnicznych i podsiewanie łąki nasionami roślin preferowanych przez rolników skutkuje spadkiem różnorodności łąki do 10-25 gatunków na 100 m². Podobny efekt ma porzucanie gospodarki kośno-pasterskiej.

Tymczasem ostatnio coraz bardzie popularne jest przywracanie kwietnych łąk w krajobrazie naszych miast i wsi. Mamy tu do czynienia z dwoma zabiegami.

Rezygnacja z częstego koszenia trawników lub ich części. Pozwala to umocnić się różnym roślinom kwiatowym. Optymalne jest ograniczenie wykaszania do 2 razy w roku. Ale wysoka ruń łąkowa może nie spełniać potrzeb społecznych mieszkańców. Dlatego stosuje się rozwiązanie częściowe, które polega na ograniczaniu wykaszania wybranych, peryferyjnych części ogrodu czy parku. Co więcej, zachęca się do koszenia nie całej powierzchni do tego przeznaczonej. Gdy łąka kwitnie, zostawmy jej część, by owady mogły nadal korzystać z jej kwiatów. Gdy skoszona część odrośnie na tyle, by ponownie zakwitła, wtedy kosimy pozostałą jej część. Najlepiej zastosować rozwiązanie kombinowane. Część łąki koszona raz w roku zaś część koszona częściej i sukcesywnie. Jeśli potrzebujemy, możemy część łąki utrzymać w formie niskiej, często koszonej murawy, np. w okolicy altan lub miejsc piknikowych.

Rezygnacja z wysiewania wyselekcjonowanych traw murawowych i zastąpienie ich specjalnymi mieszankami roślin łąkowych. Nie jest trudno kupić je w sklepach ogrodniczych lub w Internecie. Mieszanki takie mogą zawierać np. kolekcję bylin miododajnych, jak ogórecznik, chaber bławatek, złocień, jeżówka, żmijowiec, dziurawiec, hyzop, lawenda, lubczyk, komonica, nostrzyk, kocimiętka, lebiodka, mak polny, facelia, szałwia, tymianek, koniczyna.

Ale można dostać też mieszanki dedykowane np. dla trzmieli, uzupełnione o takie gatunki jak nasturcje, łubin, wyka, lucerna czy więcej gatunków koniczyny. Sprzedawane są też specjalne mieszanki na dach, na tereny podmokłe lub np. odstraszające komary. W mieszankach często brakuje traw, a są one ważnym elementem łąki i również pełnią rolę żywicielską dla wielu owadów. Należy na to zwrócić uwagę, gdy planuje się taką łąkę. Bo czym innym jest dosianie roślin kwietnych w ruń istniejącego trawnika, a czym innym zakładanie trawnika od podstaw, np. na terenie pozbawionym roślinności. W tym drugim przypadku warto nie zapomnieć o trawach łąkowych – nie mylić z trawami ozdobnymi. Jakikolwiek będzie dobór gatunków, trzeba pamiętać, by preferować gatunki rodzime, które mają już ustaloną relację ekologiczną z gatunkami owadów i innych zwierząt właściwych dla naszego kraju a nawet regionu.

Karmniki

Przestrzeń przy muralu możemy wzbogacić także o karmniki dla zwierząt. Jednak podejmując decyzję o dokarmianiu zwierząt musimy mieć świadomość, że są to zwierzęta dzikie, które powinny same zdobywać sobie pożywienie. Najważniejsze, by nie dokarmiać ich wtedy, gdy dostępne są jego naturalne źródła.  Przyzwyczajanie ich wtedy do łatwego pokarmu, może spowodować utratę instynktu, a także naturalnego lęku przed ludźmi, co czasami może być dla nich niebezpieczne.

Jeśli już decydujemy się na dokarmianie powinniśmy kierować się kilkoma zasadami:

1. Najważniejsze jest, by decydować się na to jedynie w trudnych warunkach, które mogą zagrażać życiu zwierząt. Najczęściej jest to zima, gdy następuje kryzys dostępu do pokarmu.
2. Jeśli już decydujemy się dokarmiać zwierzęta, musimy to robić systematycznie i kontynuować aż do ustąpienia zimy. Brak pokarmu w miejscu „umówionym” z ptakami może obniżyć ich szanse na przetrwanie. Jednak gdy zima jest łagodna, bez pokrywy śnieżnej można nie karmić zwierząt, ale gdy już raz zaczniemy to musimy być  konsekwentni.
3. Nie używaj soli, ani solonego jedzenia.
4. Nie używaj chleba. Przewód pokarmowy ptaków nie jest dostosowany do takiego jedzenia.
5. Nie syp nadmiaru pokarmu. Nieświeży, spleśniały lub sfermentowany jest szkodliwy dla zwierząt.
6. Obok karmnika ustaw poidełko ze świeżą wodą.
7.  Nigdy nie wrzucamy jedzenia do wody. Ptaki wodne dokarmiamy na brzegu.

Czym i jak dokarmiać ptaki małe, np. sikory, kosy, dzięcioły, kowaliki, gile, dzwońce, raniuszki, mazurki, wróble, szczygły, grubodzioby?

Karmniki należy ustawić z dala od zagrożeń takich jak okna budynków, ekrany szklane, drogi, ścieżki spacerowe, psy i koty. Czasem zagrożenie może nie być oczywiste. Miejsca atakowane przez sroki czy krogulce także będą omijane przez małe ptaki.

Pokarm powinien być naturalny. Złożony z:

1. ziaren zbóż, słonecznika pastewnego, prosa, czarnuszki, płatków owsianych czy ryżowych;
2. niesolonej słoniny, najlepiej ze skórą, ale nie może ona wisieć dłużej niż 2 tygodnie, zwłaszcza gdy nie ma mrozu;
3. mieszanek tłuszczowo-nasiennych w formie kul lub dzwonków umieszczonych w odwróconym papierowym kubku lub doniczce;
4. owoców, np. jabłek, mogą być owoce suszone, ale niekandyzowane i niewędzone;
5. orzechów – ziemnych, włoskich, laskowych.

Karmniki mogą mieć formę: domku z dachem; dzwona wykonanego z kubka lub doniczki; pyzy, czyli kuli tłuszczowo-nasiennej umieszczonej w siatce powieszonej na gałęzi; karmnika tubowego, z którego nasiona lub orzechy wysypują się na podajnik w miarę wybierania pokarmu.

Czym i jak dokarmiać ptaki duże, np. łabędzie, gęsi czy kaczki?

Do dokarmiania wybieramy miejsce spokojne i czyste. Może to być np. trawnik. Miejsce musi być odsłonięte, by ptaki z dala widziały potencjalne zagrożenia i miały czas spokojnie się oddalić bez niepotrzebnej paniki. 

Pokarm powinien być naturalny. Złożony z:

1. ziaren zbóż, słonecznika pastewnego, prosa, kaszy, kukurydzy, płatków owsianych czy ryżowych;
2. gotowanych warzyw (pokrojonych, ale nie solonych), takich jak: marchew, ziemniaki czy buraki;
3. nie karmimy tych ptaków chlebem, ani resztkami z obiadu.

Inne zwierzęta

Możliwe jest także dokarmianie innych zwierząt. Popularność zyskują ostatnio orzechowe spiżarnie dla wiewiórek czy orzesznic.

Poidełka dla owadów i ptaków

W sezonie dokarmiania zwierząt, a także w okresach letnich upałów i suszy ustawiamy poidełka dla owadów i ptaków. Mogą z nich korzystać wszystkie inne zwierzęta w okolicy.

Pamiętajmy, by poidełko stało w miejscu odsłoniętym, aby zwierzęta z daleka widziały potencjalne zagrożenia i miały czas spokojnie się oddalić bez niepotrzebnej paniki. Konieczne jest też stałe kontrolowanie poziomu wody i czystości poidełek.

Źródła:

1. Josef Reichholf, Żyją wśród nas, Świat książki, Warszawa 1999
2. Markus Gastl, Domki dla zwierząt w ogrodzie, Multico, Warszawa, 2016
3. Melanie von Orlow, Hotele dla owadów, Multico, Warszawa, 2014
4. Claude Lorpin, Budki lęgowe dla ptaków, Multico, Warszawa, 2014
5. https://zszp.pl/roslina/zielono-wkolo/rosliny-miododajne/
6. https://www.lasy.gov.pl/pl/informacje/aktualnosci/jak-dokarmiac-ptaki-zima-by-im-nie-zaszkodzic
7. https://otop.org.pl/ptasie-porady/dokarmianie/budki-legowe/
8. https://www.greenpeace.org/static/planet4-poland-stateless/2019/06/fa20ae88-hotele-dla-zapylaczy-zrob-to-sam.pdf
9. https://www.lasy.gov.pl/pl/informacje/aktualnosci/jesien-to-doskonaly-czas-na-wieszanie-budek
10. https://jestemnaptak.pl/jak-pomoc-ptakom/jak-wybrac-budke-dla-ptakow/
11. https://www.youtube.com/watch?v=Cda6GOKq2Vo
12. https://www.youtube.com/watch?v=I_t2689HN-Q
13. https://www.bocian.org.pl/jerzyk/budka
14. https://www.youtube.com/watch?v=-FAx0930_l0
15. https://www.youtube.com/watch?v=KCF6RWZBtpQ
16. https://budkadlawiewiorki.pl 

Opracował: Jerzy Biderman, maj 2022 r.