Sosna zwyczajna to dziś najczęściej spotykane drzewo rosnące w polskich lasach. Ale to, co pospolite może być jednocześnie cenne, godne uwagi i ochrony. Takich borów sosnowych, jak w Parku Narodowym „Bory Tucholskie”, nie ma w żadnym innym miejscu w Polsce. Cechą charakterystyczną jest obfite występowanie w runie krzaczkowatych porostów1 – chrobotków Cladonia2.
Do powstania i utrzymania się borów chrobotkowych w dużej mierze przyczyniła się działalność człowieka. Chrobotek należy do organizmów pionierskich3, przystosowanych do życia w trudnych warunkach. Tacy prekursorzy umożliwiają z czasem sukcesję kolejnym, większym i bardziej wymagającym roślinom. Dopiero obumarłe szczątki porostów powoli tworzą warstwę próchniczą gleby i jednocześnie ją użyźniają. Jednak w Borach Tucholskich proces użyźniania był ciągle przerywany. Na słabych glebach nie obradzały zboża, a tym samym brakowało słomy zwykle wykorzystywanej do ocieplania domów. Źródłem potrzebnego surowca stał się las dostarczający mchu oraz ściółki z powodzeniem zastępujących słomę. Mieszkańcy tych okolic plądrowali całe połacie lasu w poszukiwaniu naturalnej izolacji domostw oraz chrustu wykorzystywanego jako opał. W ten sposób korzystne warunki do rozwoju chrobotka sukcesywnie się odnawiały, a bory chrobotkowe utrzymały się w krajobrazie.
Współczesny krajobraz Borów Tucholskich to zasługa dawnych zlodowaceń. Oprócz piaszczystej równiny porośniętej borem sosnowym są tu jeszcze jeziora, które zajmują więcej niż dziesięć procent powierzchni parku. Łącznie jest tu 21 jezior, z których siedem jest ze sobą połączonych, tworząc ciąg nazwany Strugą Siedmiu Jezior, stanowiący niewielką rzekę o długości prawie 14 km. Na szczególną uwagę zasługują jeziora lobeliowe, o niemal krystalicznie czystej i przejrzystej. Nazwa pochodzi od lobelii jeziornej –- bardzo rzadkiej rośliny, która jest w Polsce jest objęta całkowitą ochroną. Występuje jedynie w północnej części kraju na Pojezierzu Pomorskim, w kilku odizolowanych stanowiskach. Najliczniej lobelia występuje w czterech jeziorach Wielkie Gacno, Małe Gacno, Nierybno i Głuche, leżących na terenie Parku Narodowego Bory Tucholskie. Zagrożeniem dla tego gatunku jest zmiana składu chemicznego wody, zarastanie brzegów oraz turystyka.
Autor: Krzysztof Rydel, kwiecień 2024 r.
Przypisy:
- Porosty – „organizmy 2 w 1”, powstałe w wyniku współdziałania grzyba i glonu. Samożywny glon dostarcza pokarmu, a grzyb ochrania glonowego partnera, przytwierdza do podłoża oraz dostarcza wodę z solami mineralnymi (wprost z atmosfery – z deszczu, mgły i pary wodnej). ↩︎
- W Polsce występują cztery bardzo podobne gatunki chrobotków z rodzaju Cladonia: leśny (Cladonia arbuscula), łagodny (Cladonia mitis), reniferowy (Cladonia rangiferina) i najeżony (Cladonia portentosa). ↩︎
- Organizmy pionierskie – potrafią przetrwać w skrajnych warunkach środowiska (np. susza, wysokie lub niskie temperatury). Jako pierwsze kolonizują niezasiedlone jeszcze tereny – np. piaskowe wydmy lub skały odsłonięte spod lodu. ↩︎
Przeczytaj więcej o Parku Narodowym „Bory Tucholskie”: pnbt.com.pl
Fotografia tytułowa: Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Poland, Mariusz Cieszewski, CC BY-NC 2.0 DEED via Flickr.com, zdjęcie zostało wykadrowane.
/fundacjabos
